İÇİNDEKİLER

4 Tür Ebeveynlik Stili ve Çocuklar Üzerindeki Etkileri

Ebeveynlik Stilleri Nelerdir?
1. Otoriter
2. Yetkili
3. İzin verici
4. İlgisiz

Çocuk psikolojisindeki dört temel ebeveynlik stili otoriter, yetkili, izin verici ve ilgisizdir.

Her ebeveynlik stilinin kendine özgü özellikleri, yöntemleri ve felsefesi vardır. Çocuk gelişimi, ebeveyn çocuk yetiştirme uygulamalarına bağlı olarak bu ebeveynlik stillerinden çeşitli şekillerde etkilenir.

Farklı Ebeveynlik Stilleri Nelerdir?

Dört temel ebeveynlik stili arasında yetkili, otoriter, izin verici ve ilgisiz yer alır. Klinik psikolog Diana Baumrind, Eleanor Maccoby ve John Martin daha sonra ilgisiz yaklaşımı tanıtmadan önce orijinal üç felsefeyi (yetkili, otoriter ve izin verici) ortaya attı. ¹

Her ebeveynlik stili talepkarlık ve duyarlılık seviyelerinde farklılık gösterir. Birçok çocuk psikoloğu, otoriter ebeveynliği ‘en iyi’ uygulama olarak görür çünkü ebeveyn desteği ve sıcaklığını uygun disiplinle dengeler.

Baumrind’in ebeveynlik stilleri psikolojide geniş çapta incelenmiş olup, sıklıkla ebeveynliğin çocuk gelişimi üzerindeki etkisini anlamak için kullanılır. Bu stiller ebeveynliği anlamak için bir çerçeve sağlarken, ebeveynlik için tek bir “doğru” yol olmadığını ve her ailenin kendine özgü bir yaklaşımı olabileceğini belirtmek önemlidir.

Ebeveynlik Uygulamaları ve Ebeveynlik Stilleri

Ebeveynlik stilleri, ebeveynlerin çocuklarıyla etkileşimlerinde oluşturdukları genel yaklaşım ve duygusal iklimi ifade eder. Ebeveynlik uygulamaları, ebeveynlik yöntemleri, teknikleri veya çocuk yetiştirme uygulamaları olarak da bilinir, ebeveynlerin çocuklarını yetiştirmek için kullandıkları belirli eylemleri ve davranışları içerir. Ebeveynlik stilleri, ebeveyn-çocuk ilişkisini anlamak için geniş bir çerçeve sağlarken, ebeveynlik uygulamaları bu çerçeveyi uygulamak için kullanılan farklı stratejilerdir.

Örneğin, sınırlar koymaya ve bağımsızlığı desteklemeye inanan bir ebeveyn, çocuğunun belirli sınırlamalar altında yaşına uygun kararlar almasına izin vermek gibi uygulamaları kullanarak yetkili bir ebeveynlik tarzı benimseyebilir. Öte yandan, sıcaklık ve şefkati önceliklendiren bir ebeveyn, katı kurallar uygulamadan rahatlık ve destek sunma gibi teknikler kullanarak daha izin verici bir tarz benimseyebilir. Sonuç olarak, ebeveynlik tarzları ve uygulamalarının birleşimi, bir ebeveynin yarattığı genel ortamı şekillendirir.

1. Otoriter Ebeveynlik

Otoriter ebeveynlik stilleri, itaat için yüksek ebeveyn talepleri, düşük sıcaklık ve çocuklara karşı asgari şefkat içerir. Otoriter ebeveynler katı ve serttir, genellikle çocuklarının uyumunu ve itaatini sağlamak için düşmanca kontrol veya ceza kullanırlar. Ebeveynler genellikle kurallar veya kararlar için hiçbir açıklama sunmaz ve çocukla tartışmaya girmezler.

Otoriter ebeveynlik tarzını uygulayan aileler, talep üzerine kurallara ve davranışlara uymaya yüksek düzeyde bağlılık gösterirler. Otoriter ebeveynler, disiplin, duygusal refah veya iletişimle ilgili olsun olmasın, kararları için açıklama veya gerekçe sunmakta zorluk çekerler veya isteksizdirler.

Otoriter ebeveynler, tarzlarını önceki nesillerden veya kültürel deneyimlerden öğrenmiş olabilirler. Bu tür ebeveynlere genellikle disiplinciler denir ve çocukların “duyulmaması, görülmesi” gerektiğine inanabilirler.

Otoriter ebeveynlik tarzının özellikleri şunlardır:

Düşük ebeveyn duyarlılığı
Çocuklara yönelik yoğun eleştiri
İtaat için katı kurallar ve beklentiler
Çocukların duygularına yeterince önem verilmiyor
Çocuğun davranışsal ihtiyaçlarına ilgi eksikliği
Ebeveynler ve çocuklar arasındaki tek taraflı iletişim
Çocuklara kararlar, kurallar veya beklentiler konusunda sınırlı veya hiç açıklama yapılmıyor
Duyguları paylaşmaya yönelik sınırlı bir ilgi veya önem yok
Gergin ve güvensiz ebeveyn-çocuk ilişkisi

2. Yetkili Ebeveynlik

Yetkili bir ebeveynlik tarzı, yüksek ebeveyn talebini duyarlılıkla birleştirir. Başka bir deyişle, bir ebeveyn kesin sınırlar ve sınırlar koyarken besleyici ve sıcak bir ortam sağlar. ³ Yetkili bir ebeveyn-çocuk ilişkisi demokratiktir ve ebeveynler kararları açıklarken çocuklarının bakış açılarını dinlemeye isteklidir.

Yetkili ebeveynlik stilleri çocukların bağımsızlığını teşvik eder. Ebeveynler çocuklarının bağımsız fikirlere ve yargılara sahip olacağı gerçeğini anlar ve buna karşı duyarlıdırlar. Çocuklarının endişelerini ve anlaşmazlıklarını açık bir zihinle dinlemeye isteklidirler. Otoriter ebeveynlerin aksine, kararlar ve beklentiler için akıl yürütme ve rehberlik sağlarlar.

Yetkili ebeveynlik tarzının özellikleri şunlardır:

Tutarlı kurallar ve beklentiler sağlar
Zihinsel sağlık ve duygulara vurgu
Ebeveyn ve çocuktan gelen girdi ve fikirleri dengeler
Duygusal olarak güvenli bir ortam yaratır
Ebeveyn-çocuk ilişkisi sağlıklı ve destekleyicidir
Çocuklar için sağlıklı sınırlar ve ilişkiler modelleme
Ebeveynlerin kendi kendine yetebilmeleri için teşvik edilmesi
Esnekliği uygulama
Çocukların duygularını ifade etme ve paylaşma özgürlüğü

3. İzin Verici Ebeveynlik

İzin verici ebeveynlik stilleri yüksek ebeveyn duyarlılığı ve düşük talepkarlık uygular. İzin verici ebeveynler destekleyici ve çocuklarının duygusal ihtiyaçlarına uyumlu olsalar da, sınırlar ve beklentiler koymakta zorlanırlar. Ayrıca, kural koyma konusunda hoşgörülü, pasif, hoşgörülü veya “gevşek” olarak kabul edilebilirler ve çocuklarının yetişkinliğe geçişini sağlayabilirler .

İzin verici bir ebeveyn genellikle çocuğunun duygusal ihtiyaçlarını ve mutluluğunu her şeyin üstünde tutar. Çocuk mutlu olduğu sürece ebeveyn de mutludur. İzin verici davranış, bir çocuk bir şey istediğinde veya talep ettiğinde onu hayal kırıklığına uğratmamak için “hayır” deme konusunda mücadele etmek gibi görünebilir. İzin verici ebeveynler sosyal olarak nasıl davranılacağı konusunda rehberlik sağlamak için çok az şey yaparlar.

İzin verici ebeveynlik tarzının özellikleri şunlardır:

Sosyal ve duygusal ihtiyaçlara değer verilir
Ebeveyn-çocuk ilişkisi duygusal olarak güvenli ve emniyetlidir
İletişim açık kalmaya devam ediyor
Çocukların kendi kararlarını vermelerine izin verilir
Beklentiler nadiren belirlenir veya uygulanır

4. İlgisiz Ebeveynlik

İlgisiz ebeveynlik stilleri hem düşük talepkarlığı hem de duyarlılığı içerir. Kayıtsız, ilgisiz ebeveynlik çocukların davranışları, duyguları veya ihtiyaçları konusunda beklenti veya destek sağlamaz.

İlgisiz ebeveynlik, bazen ihmalkar ebeveynlik olarak da adlandırılır, çocuğun barınma, giyim ve yiyecek gibi temel ihtiyaçlarını karşılar. Ebeveyn, sosyal veya akademik davranışlar için beklentiler belirlemez. Bir çocuğun duyguları, ilişkileri ve öz saygısı desteklenmez veya doğrulanmaz. Diğer ebeveyn tiplerinin aksine, ilgisiz ebeveynler, temel ihtiyaçları karşılamanın dışında çocuğu küçümseyebilir, ilgisiz olabilir veya görmezden gelebilir.

İlgisiz ebeveynliğin her zaman kasıtlı veya kötü niyetli yapılmadığını belirtmek önemlidir. Bir ebeveyn, aileyi geçindirmek için uzun saatler veya birden fazla işte çalışmak zorunda kalabilir veya kendisinin de ilgisiz ebeveynleri olabilir.

İlgisiz ebeveynlik tarzının özellikleri şunlardır:

Duygusal ihtiyaçlara hitap etmiyor
Davranışsal veya akademik beklentiler belirlemez
Ebeveyn-çocuk ilişkisi son derece kırılgan veya hiç yok
Ebeveynler çocukların kendi kendilerine ilgilenmelerine izin veriyor
Ebeveynlerin çocuğun aktivitelerine az katılımı
Yetersiz beslenme ve şefkat

Ebeveynlik stillerine örnekler

Ebeveynlik stilleri örnekleri aileden aileye değişir. Örneğin, otoriter ebeveynler destek ve sıcaklık sunarken net kurallar ve beklentiler belirleyebilir. Öte yandan, otoriter ebeveynler katı beklentileri uygulama ve itaat talep etme eğilimindedir, genellikle kontrol aracı olarak cezayı kullanırlar. Bu örnekler, ebeveynlerin çocuklarını yetiştirirken benimseyebilecekleri çeşitli yaklaşımları göstermektedir, her stil çeşitli ebeveynlik felsefelerini ve önceliklerini yansıtır.

Aşağıda dört farklı ebeveynlik stilinin örnekleri yer almaktadır:

Otoriter Ebeveynlik Örnekleri

Otoriter ebeveynliğe örnek olarak “çünkü ben öyle dedim” veya “ben ne dersem o olur” gibi yaygın ifadeler verilebilir. Bu ifadeler doğru olsa da, kafa karıştırıcı olsa bile kabul ve kurallara uymanın otomatik olması gerektiğini ima ederler.

Otoriter ebeveynlik örnekleri arasında, kötü çocukluk davranışları için ebeveyn tehditleri de yer alabilir. Örneğin, bir çocuk bir mağazada oyuncak isterse, ebeveyn bir açıklama yapmadan “hayır” diyebilir. Çocuk olumsuz tepki verir, şikayet etmeye başlar ve sesini yükseltir. Ebeveyn, “Durmazsan eve döndüğümüzde tüm oyuncaklarını alırım.” diye yanıt verir. Ebeveynin bu anlayış ve empati eksikliği, çocukların kötü davranışın korkunç sonuçlara yol açacağını otomatik olarak varsaymalarına neden olur.

Yetkili Ebeveynliğin Örnekleri

Yetkili ebeveynliğin bir örneği, davranışı düzeltirken duyguları kabul etmek olabilir. Örneğin, bir çocuk bir oyunu kaybettiğinde öfkelenir ve kumandasını kırar. Yetkili bir ebeveyn, çocuğu azarlamak yerine hayal kırıklığını destekler ve normalleştirir. Ancak, çocuklarına değerli eşyaları kırmanın öfkeyi yönetmenin sağlıklı bir yolu olmadığını açıklarlar.

Ebeveyn, “Kaybettiğin için öfkeli olduğunu anlıyorum. Bir oyunda kaybettiğimizde üzülmek normaldir. Ben de öfkelenirdim. Ancak öfkelendiğimizde değerli eşyalarımızı kırmak normal değildir.” diyebilir. Ebeveyn, çocuğun öfkeyle olumlu bir şekilde nasıl başa çıkabileceği konusunda beyin fırtınası yapmasını teşvik edebilir ve sorun çözme ve kendini düzenleme fırsatı sunabilir.

İzin Verici Ebeveynliğin Örnekleri

İzin verici ebeveynler, “Çocuğuma asla hayır demem” veya “Çocuğum ne yapmak istediğini kendisi seçer” diyebilir. İzin verici ebeveynler, yaşa uygun sınırlar koymakta zorlanır ve bunun yerine karar vermeyi çocuklara kaydırırlar. İzin verici ebeveynliğe bir örnek, bir çocuğun kendi refahını olumsuz etkileyebilecek bir seçim yapmasına izin vermek olabilir.

Okul gecesi daha geç saatlere kadar uyanık kalıp filmini bitirmek isteyen bir çocuğu hayal edin. İzin verici bir ebeveyn, sabah uyanıp okula hazırlanmak zorunda olsa bile çocuğun daha geç saatlere kadar uyanık kalmasına izin verecektir. İzin verici ebeveyn, çocuğun kendisi için “doğru” kararı vereceğine ve deneyimden ders çıkaracağına inanır. İzin verici ebeveyn, çocuğun ertesi gün yorgun olmasına anlayışla yaklaşacak ancak bir uyku saati belirlemeyecektir.

İlgisiz Ebeveynlik Örnekleri

İlgisiz bir ebeveynin örneği, işten geç eve dönen ve çocuğuna akşam yemeği yapmayı başaramayan bir ebeveyn olabilir. Ebeveyn, açsa çocuğa “ne istersen onu ye” diyebilir. Ebeveyn, çocuğun günü hakkında sohbet etmez veya çocuğun yemek hazırlamasına yardımcı olmaz. Ebeveyn, çocukla görüşmek için çok meşguldür ve ihtiyaçlarını karşılayabileceğine inanır. Ancak, bir çocuk besleyici ve doyurucu bir yemek için ne hazırlaması gerektiğini anlamayabilir.

Ebeveynlik Stillerinin Türlerinin Etkileri

Dört ebeveynlik stili, çocuk gelişimini farklı şekilde etkileyebilir, çocuk davranışını, duygusal refahını ve sosyal becerilerini şekillendirebilir. Yetkili yaklaşımlar genellikle artan öz saygı, daha iyi akademik performans ve gelişmiş sosyal beceriler gibi olumlu sonuçlarla ilişkilendirilir. Tersine, kalan ebeveynlik stilleri daha yüksek kaygı seviyeleri, daha düşük akademik başarı ve artan risk alma davranışları gibi uzun süreli etkilere katkıda bulunabilir. Ebeveynlik stillerinin çocuk gelişimi üzerindeki etkilerini anlamak, ebeveynlerin çocuklarını yetiştirme yaklaşımları hakkında bilinçli kararlar almalarına yardımcı olabilir.

Otoriter Ebeveynliğin Çocuklar Üzerindeki Etkileri

Otoriter ebeveynler itaat ve iyi davranış konusunda yüksek taleplerde bulundukları için, çocukların ebeveyn yargılarını ve değerlerini kabul etmelerini beklerler. ⁴ Bu, çocukların kendi başlarına yargıda bulunma ve karar verme yeteneklerini ciddi şekilde sınırlar. Otoriter ebeveynlerin çocukları, duygularını ifade etme ve yönetme konusunda teşvik eksikliği nedeniyle zayıf bir ruh sağlığına sahip olma ve duygusal olarak başkalarından uzaklaşma eğilimindedir. ⁵

Otoriter ebeveynlik tarzının çocuklar üzerindeki olası etkileri şunlardır:

Artan mutsuzluk
Düşük bağımsızlık
Güvensizlik ve düşük öz saygı
Duygusal düzensizlik
Zayıf başa çıkma becerileri
Depresyon
Zayıf sosyal beceriler
Madde kullanımı
Kaçıngan veya düzensiz bağlanma stili
İsyankar davranış ve eğilimler

Yetkili Ebeveynliğin Çocuklar Üzerindeki Etkileri

Belirtildiği gibi, birçok kişi otoriter ebeveynliği en iyi yaklaşım olarak görüyor çünkü ebeveynler çocukları için sıcak ve sevgi dolu bir ortam yaratıyor. Otoriter ebeveynlerin çocukları özerklik ve bağımsızlığı keşfetme fırsatlarına sahip oldukları için daha öz güvene sahip ve sosyal olarak daha sorumlu olma eğilimindedir. ⁶

Yetkili ebeveynlik tarzının çocuklar üzerindeki olası etkileri şunlardır:

Daha iyi ruh sağlığı
Yüksek özsaygı
Yüksek akademik başarı
Olumlu sosyal beceriler
İlişkilere sağlıklı yaklaşım
Ebeveynlerle güvenli bağlanma

İzin Verici Ebeveynliğin Çocuklar Üzerindeki Etkileri

İzin verici ebeveynler çocuklarına ve ihtiyaçlarına karşı sıcak ve sevgi doludur, bu sağlıklıdır ve güçlü bağlar ve bağ kurmayı teşvik edebilir. Ancak, izin verici ebeveynlik disiplin ve davranışları düzeltmeye çok az önem verir. Çocuk yetiştirmeye hoşgörülü davranışlarla yaklaşmanın sonuçları olabilir. Örneğin, izin verici ebeveynlerin çocukları daha düşük öz saygı ve bağımsızlık yaşama eğilimindedir.

Yetkili ebeveynlik tarzının çocuklar üzerindeki olası etkileri şunlardır:

Benmerkezci veya egosantrik davranışlar
Duygusal ve davranışsal sorunlar
Düşük düzeyde öz güven
Kendine güvensiz
Ebeveynlere bağımlılık
Dürtüsellik
İsyankar davranış

İlgisiz Ebeveynliğin Çocuklar Üzerindeki Etkileri

İlgisiz ebeveynlik, tartışmasız bir şekilde çocuklara en zararlı ebeveynliktir. İlgisiz ebeveynler ulaşılamaz, tepkisizdir ve çocukların ihtiyaçlarını reddederler. İhmalci ebeveynlik felsefeleri, ciddi sonuçları olabilecek kurallar koymayı, ebeveyn katılımını veya şefkat göstermeyi teşvik etmez. ²

İlgisiz ebeveynlik tarzının çocuklar üzerindeki olası etkileri şunlardır:

Zayıf ruh sağlığı
Kendine güvensiz
Düşük özgüven
Başkalarından onay aramak
Duygusal düzensizlik
Madde kullanımı

Diğer Ebeveynlik Stilleri

Dört ana ebeveynlik stiline ek olarak, ebeveynler birkaç benzersiz yaklaşımı daha benimseyebilir. Her biri, çocuk gelişimi ve büyümesini desteklemek için birincil ebeveynlik stillerinden çeşitli uygulamaları birleştirir. Tekrar ediyorum, ebeveynlik için ‘doğru’ bir yaklaşım yoktur, bu nedenle aileniz için en iyi olanı belirlerken birkaç tekniği denemeyi düşünün.

Aşağıda bazı ebeveynlik örnekleri yer almaktadır:

Olumlu ebeveynlik: Olumlu ebeveynler övgü, teşvik ve ödüller kullanarak iyi davranışları ve seçimleri teşvik ederler.
Serbest dolaşım ebeveynliği: Serbest dolaşım ebeveynliği, çocukların minimum denetimle deneyim yoluyla keşfetmelerine ve öğrenmelerine olanak tanıyarak bağımsızlığı ve öz güveni teşvik eder. Tartışmalı olsa da, bu yaklaşım doğru ve güvenli bir şekilde uygulandığında faydalı olabilir.
Bağlanma ebeveynliği: Bu ebeveynlik felsefesi ebeveyn-çocuk arasındaki duygusal bağın önemini vurgular. Bağlanma ebeveynleri birlikte uyuma, bebek taşıma ve duyarlı bakım gibi uygulamaları kullanabilir.
Nazik ebeveynlik: Nazik ebeveynlik , yumuşak ebeveynlik olarak da bilinir, ebeveyn-çocuk etkileşimlerinde empati, saygı ve anlayışı önceliklendirir. Ebeveynler, çatışmaları ve zorlukları ele almak için destekleyici iletişim yoluyla rehberlik sağlar.

Ailem İçin En İyi Ebeveynlik Tarzı Hangisidir?

Bir çocuğa nasıl ebeveynlik yapılacağını belirlemek her aile için bir zorluktur ve benzersiz durumları için işe yarayan bir ebeveynlik stili bulmak zaman alır. Ebeveynler genellikle kendi deneyimlerine, gözlemlerine veya bilgi toplamalarına dayanan tercihli bir stile sahiptir. Ebeveynler genellikle kendi stillerinin en uygun olup olmadığını sorgular ve düşünür ve disiplin için en etkili yolu belirlemekte zorlanırlar.

Çocuklar talimatlarla gelmediği için ebeveynlik zor bir iştir. Değiştirmek veya daha kapsamlı bir şekilde geliştirmek istediğiniz belirli ebeveynlik uygulamalarını veya tekniklerini fark ederseniz, önceden dikkate alınması gereken belirli faktörler vardır. Sonuç olarak, siz ve aileniz ihtiyaçlarınıza uygun ebeveynlik stiline karar verebilirsiniz.

Aileniz için bir ebeveynlik tarzı seçerken dikkate almanız gereken şeyler şunlardır:

Çocuğunuzun mizacı: Çocuğunuzun benzersiz kişiliğini tanıyın ve yaklaşımınızı ihtiyaçlarına en uygun şekilde uyarlayın. Hangi ebeveynlik stilinin işe yaradığını belirlerken çocuğunuzu anlamak esastır.
Kültürel çevre ve beklentiler: Ebeveynlik seçimlerinizi ve çocuğunuzdan beklentilerinizi etkileyebilecek kültürel normların ve değerlerin farkında olun.
Kendi müsaitliğiniz: Ebeveynliğe ayırabileceğiniz zaman ve kaynakları göz önünde bulundurun ve tutarlı bakım ve destek sağlama kapasitenize uygun bir tarz seçin.
Geçmiş deneyimleriniz: Kendi yetiştirilme tarzınızı ve deneyimlediğiniz ebeveynlik stillerini düşünün. Yaklaşımınızı bilgilendirmek için bu içgörüyü kullanın.
Çocuğunuzun kısıtlamaları ve bireysel ihtiyaçları: Çocuğunuzun sahip olabileceği özel ihtiyaçları, zorlukları veya güçlü yönleri göz önünde bulundurarak ebeveynlik tarzınızı uyarlayın.
Ailenizin büyüklüğü: Birden fazla çocuğunuz varsa, ebeveynlik yaklaşımınızı aile dinamiklerini ve birden fazla çocuğun ihtiyaçlarını yönetecek şekilde ayarlayın.
Diğer aile üyelerinin rolleri: Çocuğunuzun yetiştirilmesinde büyükanne ve büyükbabalar veya kardeşler gibi diğer bakıcıların katılımını ve etkisini göz önünde bulundurun. Bu rakamlar onların gelişiminde önemli bir rol oynuyorsa, bu bireyleri ebeveynlik tercihleriniz ve uygulamalarınız hakkında bilgilendirin.
Çocuk bakımı: Aileniz için seçtiğiniz uygulamaları bakıcılara bildirin. Bu stili sürdürebilirler mi? Çabalarınızı destekleyecekler mi? Bunlar sorulması gereken önemli sorulardır.

Son Düşünceler

Doğru ebeveynlik stilini seçmek, müsaitliğinize, geçmiş deneyimlerinize ve benzersiz aile ihtiyaçlarınıza bağlıdır. Hiçbir tek ebeveynlik stilinin mükemmel olmadığını ve esnekliğin ailenizin dinamiklerine ve zorluklarına uyum sağlamada anahtar olduğunu unutmamak önemlidir. Ebeveynler, farklı ebeveynlik stillerini anlayarak, çocuklarının büyümesini ve refahını en iyi şekilde destekleyen, güçlü ve besleyici ilişkiler geliştiren bilinçli kararlar alabilirler.